Адыгеим и ЛIышъхьэ хэлэжьагъ
Урысыем мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ иколлегие изэхэсыгъо непэ Москва щыкIуагъ.
Ащ щахэплъагъэх 2022-рэ илъэсым къулыкъум Iофэу ышIагъэм икIэуххэм ыкIи 2023-рэ илъэсымкIэ пшъэрылъхэр агъэнэфагъэх. Президиумым пэщэныгъэ дызезыхьагъэхэр УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Виктория Абрамченкэмрэ УФ-м мэкъу-мэщымкIэ иминистрэу Дмитрий Патрушевымрэ. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэхэсыгъом хэлажьэхэрэм ахэтыгъ. Республикэм иагропромышленнэ комплекс Iофэу ышIагъэм икIэуххэм ар къатегущыIагъ. Мы Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх хабзэм ифедеральнэ ыкIи ишъолъыр къулыкъухэм, УФ-м и Федеральнэ ЗэIукIэ ипалатэхэм якомитетхэм, лъэныкъоу зытегущыIэхэрэмкIэ союзхэм ыкIи ассоциациехэм, научнэ, гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотырэ учреждениехэм ялIыкIохэр.
УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэу Михаил Мишустиным пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу къышIыгъэ псалъэмкIэ коллегием иIофшIэн ригъэжьагъ. 2022-рэ илъэсым АПК-м Iофэу ышIагъэм икIэухышIухэм анаIэ ащ тыраригъэдзагъ. Правительствэм ипащэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, агропромышленнэ продукциеу Урысыем къыщыдагъэкIырэм къыкIэупчIэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ хъугъэ, ащ къеушыхьаты Iуахыжьырэм изытет зэрэдэгъур.
«Агропромышленнэ комплексыр санкциехэм къахэкIэу къиныгъохэм яутэлIагъэ нахь мышIэми, игъэхъагъэхэм нахь ахахъозэ лъэкIуатэ. БэкIэ ар зэлъытыгъэр къэралыгъом ренэу IэпыIэгъу къызэраритырэр ары», — къыIуагъ Михаил Мишустиным.
Ащ нэужым къэгущыIагъ Виктория Абрамченкэр. Ипсалъэ ащ къызэрэщыхигъэхщыгъэмкIэ, илъэсэу икIыгъэм урысые агропромышленнэ комплексым къыщахьыжьыгъэр ыпэрэ илъэсым елъытыгъэмэ, процент 12-кIэ нахьыбэ хъугъэ. 2022-рэ илъэсым коцыр IэкIыб къэралхэм аIэкIэгъэхьэгъэным ылъэныкъокIэ Урысыер пэщэныгъэ зыIыгъхэм зэращыщэу къэнэжьыгъ. IэкIыб къэралхэу блэгъэныгъэ зыдытиIэхэм ызыплIанэ фэдизкIэ коцэу аIэкIагъахьэрэр нахьыбэ хъугъэ.
2022-рэ илъэсым ведомствэм Iофэу ышIагъэм икIэуххэр ыкIи 2023-рэ илъэсымкIэ стратегическэ пшъэрылъхэм афэгъэхьыгъэ псалъэр къызешIым УФ-м мэкъу-мэщымкIэ иминистрэу Дмитрий Патрушевым къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, Урысыем иагропром илъэсэу икIыгъэм лъэныкъо пстэумкIи хэхъоныгъэ ышIыгъ. Мэкъу-мэщым къыщахьыжьыгъэр проценти 110,2-рэ, АПК-м —проценти 104,9-рэ, гъомылапхъэу къыдагъэкIыгъэр — проценти 100,4-рэ. Мэкъу-мэщым ылъэныкъокIэ технологиякIэхэр дэгъоу къызфагъэфедэх, къэралыгъоми зыпкъ итэу ишIуагъэ къарегъэкIы. Санкциехэр щыIэхэ нахь мышIэми, коц, хэтэрыкI, пхъэшъхьэ-мышъхьэ лэжьыгъэшхо къахьыжьын алъэкIыгъ, лым ыкIи щэм ахэшIыкIыгъэхэри нахьыбэу къыдагъэкIыгъэх.
«НэмыкIэу къэпIон хъумэ, Урысыем къыщыдагъэкIыгъэ товархэр гъомылэпхъэ бэдзэрым изых. Ащ къикIырэр — зэкIэми тэтиеу тшхын ыкIи тызэшъон тиI», — къыхигъэщыгъ Дмитрий Патрушевым.
УФ-м мэкъу-мэщымкIэ иминистрэ джащ фэдэу мы илъэсымкIэ пшъэрылъэу щытхэм, коцым икъэхьыжьынкIэ гугъапIэу щыIэхэм къатегущыIагъ. Анахьэу къызыщыуцугъэр АПК-м къэралыгъо IэпыIэгъоу ратыщтым ипрограммэ игъэцэкIэн ары, мыщ къыхеубытэх хэгъэгум ишъолъырыкIэхэри.
Хэгъэгум иагропромышленнэ комплекс ихэхъоныгъэ яIахь хашIыхьэ Адыгеим ичIыгулэжьхэми. Мыщ епхыгъэу къэгущыIэнэу Адыгеим и ЛIышъхьэ зэхэсыгъом гущыIэ къыщыратыгъ. КъумпIыл Мурат УФ-м и Президентэу Владимир Путиным цIыфхэм щынэгъончъэу щыт гъомылэпхъэ дэгъу аIэкIэгъэхьэгъэнымкIэ пшъэрылъэу къыгъэуцугъэхэр республикэм гъэцэкIагъэ щыхъунхэм пае Iофтхьабзэхэу зэрахьэхэрэр къыIотагъ.
2022-рэ илъэсым икIэуххэм нафэ къызэрашIыгъэмкIэ, Адыгеим гъомылапхъэу ыкIи псы лъэпкъ зэфэшъхьафхэу къыщыдагъэкIыгъэр, 2021-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, процент 30-кIэ нахьыбэ хъугъэ, ар сомэ миллиард 43,2-рэ фэдиз. Пстэуми апэу мыщкIэ зигугъу къэшIыгъэн фаер адыгэ къуаер ары.
Илъэсэу икIыгъэм къуаеу ыкIи къуаем хэшIыкIыгъэу Адыгеим къыщыдагъэкIыгъэр тонн мин 26-рэ, ыпэрэ илъэсым елъытыгъэмэ, ар процент 20-кIэ нахьыб. Джащ фэдэу тыгъэгъазэм хэшIыкIыгъэ дагъэу къыдагъэкIыгъэри процент 31,1-кIэ, пынджыр — процент 26-кIэ, псэу зашъохэрэр — процент 56-кIэ, пхъэшъхьэ- мышъхьэхэм къакIафыгъэ псымрэ сабыйхэм апае шхынхэмрэ — процент 28-кIэ, алкоголь зыхэмыт шъонхэр — процент 68-кIэ, минеральнэ псыр — процент 42,2-кIэ, шъон пытэхэр — процент 21,2-кIэ нахьыбэ хъугъэх. Илъэсэу икIыгъэм коц ыкIи джэнч тонн мин 618,3-рэ республикэм къыщахьыжьыгъ, гектар пэпчъ гурытымкIэ центнер 50 къырахыжьыгъ. Мы илъэсым бжыхьасэхэр гектар мини 108,4-мэ арагъэкIугъэх, илъэсэу икIыгъэм елъытыгъэмэ, проценти 4-кIэ ар нахьыб. Мэкъуогъум ыгузэгухэм адэжь лэжьыгъэм иIухыжьын рагъэжьэнэу мэгугъэх. ДжырэкIэ гъэтхасэхэр апхъых, чIыгу гектар мини 109,5-м ахэр ахалъхьащтых.
Джащ фэдэу мэхьанэшхо зиIэ лъэныкъом — былымхъуным ихэхъоныгъэ къыщыуцугъэн фае. Анахь пшъэрылъ шъхьаIэу ащ иIэхэм зыкIэ ащыщ щэу къахьыжьырэр нахьыбэ шIыгъэныр. МыщкIэ проект шъхьаIэхэм ащыщ хъугъэ пчэныщэм икъыдэгъэкIынкIэ ыкIи шхын зэфэшъхьафхэр ащ хэшIыкIыгъэнхэмкIэ щэ-товар комплексым ишIын. Компаниеу «Мирный» зыфиIорэм илъэситфым (2018-м къыщыублагъэу 2023-рэ илъэсым нэс) Адыгеим щигъэпсыгъ фермэрэ заводрэ, чэщ-зымафэм тонн 15 фэдиз ащ къыщыдагъэкIыжьы. Пчэн лъэпкъышIоу «зааненскэкIэ» заджэхэрэм фэдэу былымышъхьэ мини 4,5-рэ къащэфыгъ. ДжырэкIэ пчэнхэр мини 6-м шъхьадэкIых. Анахь лъэпкъышIухэм якъызфэгъэфедэн дэлэжьэрэ статусым нэсынхэр ягухэлъ.
КъэкIыхэрэм алъэныкъокIэ угущыIэн хъумэ, илъэсыбэм ателъытагъэхэр нахь агъэтIысхьэх, анахьэу чъыгхатэхэр. Цумпэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэр аужырэ илъэси 5-м фэдитIукIэ нахьыбэу къахьыжьы: 2018-рэ илъэсым тонн мин 23,7-рэ хъущтыгъэмэ, 2022-м тонн мин 44,4-м ар нэсыгъ.
Республикэм и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, амал зэриIэкIэ чIыгур зэкIэ Адыгеим щагъэфедэ, ащ къыхэкIэу республикэм шIыкIэ зэфэшъхьафхэр щагъэфедэхэзэ хъызмэтым хэхъоныгъэ рагъэшIы. МыщкIэ лъэшэу ишIуагъэ къэкIо грант IэпыIэгъоу «Агростартапым» къаритырэм. КъумпIыл Мурат къыIуагъ УФ-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ къэралыгъо IэпыIэгъу къаIэкIэхьанымкIэ шIыкIэ-амал зэфэшъхьафхэр ренэу зэригъэфедэхэрэм пае зэрэфэразэр, джащ фэдэу къыкIигъэтхъыгъ республикэм дэгъоу ар зищыкIагъэм зэрэщыпэIуагъахьэрэр.
Адыгеим и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, мэкъу-мэщым IэпыIэгъу етыгъэнымкIэ зишIуагъэ къэкIорэ лъэныкъохэм ащыщ АР-м исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэкIэ унэе программэу зэхагъэуцуагъэр. Мыщ тегъэпсыхьагъэу илъэсэу икIыгъэм республикэм итоварышIхэм техникакIэмрэ Iэмэ-псымэхэмрэ якъэщэфын пэIуагъэхьэгъэ ахъщэм ызыщанэ къафалъэгъужьыгъ, ар зэрэхъурэр сомэ миллиони 120-рэ.
«ДжырэкIэ щыIэ амалхэм такъыпкъырыкIызэ, федеральнэ лъэгапIэм тегъэпсыхьэгъэ IэпыIэгъу тедзэм ишIуагъэкIэ хэгъэгум санкциехэм апкъ къикIэу Iофхэр нахь къызэрэщыхьылъэгъагъэхэм пэшIуекIогъэнымкIэ тилэжьакIохэм псынкIэу ищыкIэгъэ IэпыIэгъур аIэкIэдгъэхьан тэлъэкIы», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.
Къоджэдэсхэм ящыIакIэ зыкъегъэIэтыгъэным шъхьафэу къыщыуцугъэх. Мы лъэныкъомкIэ зишIуагъэ анахь лъэшэу къакIохэрэм ащыщ къэралыгъо программэу «Къуаджэхэм зэдиштэу хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэр. Илъэсэу икIыгъэм ащ диштэу республикэм социальнэ псэолъэ 42-рэ щагъэпсыгъ ыкIи щагъэцэкIэжьыгъ, къуаджэхэм Iоф ащызышIэхэрэм псэукIэ амалэу яIэхэри нахьышIу ашIыгъэх. Илъэсэу икIыгъэм пстэумкIи сомэ миллион 1,8-рэ ахэм апэIуагъэхьагъ.
«Мэкъу-мэщым тапэкIи хэхъоныгъэ ышIыным пае ищыкIэгъэ Iофыгъохэр зэшIотхыщтых ыкIи IофтхьэбзакIэхэр дгъэнэфэщтых. Тэ дэгъоу къыдгурэIо Урысыем и АПК инеущрэ мафэ зыфэдэщтыр джырэ уахътэм диштэрэ технологиехэм япхыгъэ шъыпкъэу зэрэщытыр. Арышъ, пэрыт IофшIакIэмрэ технологиехэмрэ адиштэу хъызмэтыр нахь зэтегъэпсыхьэгъэным тынаIэ тетэгъэты. Хэгъэгум гъомылапхъэхэмкIэ ищынэгъончъагъэ Адыгеим иIахьэу хишIыхьэрэр нахьыбэ тшIыщт», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.