Ноябрь 2010
Декабрь 2010
Январь 2011
Февраль 2011
Март 2011
Апрель 2011
Май 2011
Июнь 2011
Июль 2011
Август 2011
Сентябрь 2011
Октябрь 2011
Ноябрь 2011
Декабрь 2011
Январь 2012
Февраль 2012
Март 2012
Апрель 2012
Май 2012
Июнь 2012
Июль 2012
Август 2012
Сентябрь 2012
Октябрь 2012
Ноябрь 2012
Декабрь 2012
Январь 2013
Февраль 2013
Март 2013
Апрель 2013
Май 2013
Июнь 2013
Июль 2013
Август 2013
Сентябрь 2013
Октябрь 2013
Ноябрь 2013
Декабрь 2013
Январь 2014
Февраль 2014
Март 2014
Апрель 2014
Май 2014 Июнь 2014
Июль 2014
Август 2014
Сентябрь 2014
Октябрь 2014
Ноябрь 2014
Декабрь 2014
Январь 2015
Февраль 2015
Март 2015
Апрель 2015
Май 2015
Июнь 2015
Июль 2015
Август 2015 Сентябрь 2015 Октябрь 2015
Ноябрь 2015
Декабрь 2015
Январь 2016 Февраль 2016 Март 2016
Апрель 2016
Май 2016
Июнь 2016
Июль 2016
Август 2016 Сентябрь 2016 Октябрь 2016 Ноябрь 2016 Декабрь 2016
Январь 2017
Февраль 2017
Март 2017 Апрель 2017 Май 2017 Июнь 2017 Июль 2017
Август 2017
Сентябрь 2017
Октябрь 2017
Ноябрь 2017
Декабрь 2017
Январь 2018
Февраль 2018
Март 2018
Апрель 2018
Май 2018
Июнь 2018
Июль 2018
Август 2018 Сентябрь 2018 Октябрь 2018 Ноябрь 2018 Декабрь 2018 Январь 2019 Февраль 2019 Март 2019 Апрель 2019 Май 2019 Июнь 2019 Июль 2019 Август 2019 Сентябрь 2019 Октябрь 2019 Ноябрь 2019 Декабрь 2019 Январь 2020 Февраль 2020 Март 2020 Апрель 2020 Май 2020 Июнь 2020 Июль 2020 Август 2020 Сентябрь 2020 Октябрь 2020 Ноябрь 2020 Декабрь 2020 Январь 2021 Февраль 2021 Март 2021 Апрель 2021 Май 2021 Июнь 2021 Июль 2021 Август 2021 Сентябрь 2021 Октябрь 2021 Ноябрь 2021 Декабрь 2021 Январь 2022 Февраль 2022 Март 2022 Апрель 2022 Май 2022 Июнь 2022 Июль 2022 Август 2022 Сентябрь 2022 Октябрь 2022 Ноябрь 2022 Декабрь 2022 Январь 2023 Февраль 2023 Март 2023 Апрель 2023 Май 2023 Июнь 2023 Июль 2023 Август 2023 Сентябрь 2023 Октябрь 2023 Ноябрь 2023 Декабрь 2023 Январь 2024 Февраль 2024 Март 2024
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
29
30
31

Поиск города

Ничего не найдено
Бабаево Бабушкин Бавлы Багратионовск Байкальск Баймак Бакал Баксан Балабаново Балаково Балахна Балашиха Балашов Балей Балтийск Барабинск Барнаул Барыш Батайск Бахчисарай Бежецк Белая Калитва Белая Холуница Белгород Белебей Белёв Белинский Белово БелогорскАмурская область БелогорскКрым Белозерск Белокуриха Беломорск Белорецк Белореченск Белоусово Белоярский Белый Бердск Березники БерёзовскийКемеровская область БерёзовскийСвердловская область Беслан Бийск Бикин Билибино Биробиджан Бирск Бирюсинск Бирюч БлаговещенскАмурская область БлаговещенскБашкортостан Благодарный Бобров Богданович Богородицк Богородск Боготол Богучар Бодайбо Бокситогорск Болгар Бологое Болотное Болохово Болхов Большой Камень Бор Борзя Борисоглебск Боровичи Боровск Бородино Братск Бронницы Брянск Бугульма Бугуруслан Будённовск Бузулук Буинск Буй Буйнакск Бутурлиновка
Кадников Казань Калач Калач-на-Дону Калачинск Калининград Калининск Калтан Калуга Калязин Камбарка Каменка Каменногорск Каменск-Уральский Каменск-Шахтинский Камень-на-Оби Камешково Камызяк Камышин Камышлов Канаш Кандалакша Канск Карабаново Карабаш Карабулак Карасук Карачаевск Карачев Каргат Каргополь Карпинск Карталы Касимов Касли Каспийск Катав-Ивановск Катайск Качканар Кашин Кашира Кедровый Кемерово Кемь Керчь Кизел Кизилюрт Кизляр Кимовск Кимры Кингисепп Кинель Кинешма Киреевск Киренск Киржач Кириллов Кириши КировКалужская область КировКировская область Кировград Кирово-Чепецк КировскЛенинградская область КировскМурманская область Кирс Кирсанов Киселёвск Кисловодск Климовск Клин Клинцы Княгинино Ковдор Ковров Ковылкино Когалым Кодинск Козельск Козловка Козьмодемьянск Кола Кологрив Коломна Колпашево Колпино Кольчугино Коммунар Комсомольск Комсомольск-на-Амуре Конаково Кондопога Кондрово Константиновск Копейск Кораблино Кореновск Коркино Королёв Короча Корсаков Коряжма Костерёво Костомукша Кострома Котельники Котельниково Котельнич Котлас Котово Котовск Кохма Красавино КрасноармейскМосковская область КрасноармейскСаратовская область Красновишерск Красногорск Краснодар Красное Село Краснозаводск КраснознаменскКалининградская область КраснознаменскМосковская область Краснокаменск Краснокамск Красноперекопск КраснослободскВолгоградская область КраснослободскМордовия Краснотурьинск Красноуральск Красноуфимск Красноярск Красный Кут Красный Сулин Красный Холм Кремёнки Кронштадт Кропоткин Крымск Кстово Кубинка Кувандык Кувшиново Кудымкар Кузнецк Куйбышев Кулебаки Кумертау Кунгур Купино Курган Курганинск Курильск Курлово Куровское Курск Куртамыш Курчатов Куса Кушва Кызыл Кыштым Кяхта
Набережные Челны Навашино Наволоки Надым Назарово Назрань Называевск Нальчик Нариманов Наро-Фоминск Нарткала Нарьян-Мар Находка Невель Невельск Невинномысск Невьянск Нелидово Неман Нерехта Нерчинск Нерюнгри Нестеров Нефтегорск Нефтекамск Нефтекумск Нефтеюганск Нея Нижневартовск Нижнекамск Нижнеудинск Нижние Серги Нижний Ломов Нижний Новгород Нижний Тагил Нижняя Салда Нижняя Тура Николаевск Николаевск-на-Амуре НикольскВологодская область НикольскПензенская область Никольское Новая Ладога Новая Ляля Новоалександровск Новоалтайск Новоаннинский Нововоронеж Новодвинск Новозыбков Новокубанск Новокузнецк Новокуйбышевск Новомичуринск Новомосковск Новопавловск Новоржев Новороссийск Новосибирск Новосиль Новосокольники Новотроицк Новоузенск Новоульяновск Новоуральск Новохопёрск Новочебоксарск Новочеркасск Новошахтинск Новый Оскол Новый Уренгой Ногинск Нолинск Норильск Ноябрьск Нурлат Нытва Нюрба Нягань Нязепетровск Няндома
Саки Салават Салаир Салехард Сальск Самара Санкт-Петербург Саранск Сарапул Саратов Саров Сасово Сатка Сафоново Саяногорск Саянск Светлогорск Светлоград Светлый Светогорск Свирск Свободный Себеж Севастополь Северо-Курильск Северобайкальск Северодвинск Североморск Североуральск Северск Севск Сегежа Сельцо Семёнов Семикаракорск Семилуки Сенгилей Серафимович Сергач Сергиев Посад Сердобск Серов Серпухов Сертолово Сестрорецк Сибай Сим Симферополь Сковородино Скопин Славгород Славск Славянск-на-Кубани Сланцы Слободской Слюдянка Смоленск Снежинск Снежногорск Собинка СоветскКалининградская область СоветскКировская область СоветскТульская область Советская Гавань Советский Сокол Солигалич Соликамск Солнечногорск Соль-Илецк Сольвычегодск Сольцы Сорочинск Сорск Сортавала Сосенский Сосновка Сосновоборск Сосновый Бор Сосногорск Сочи Спас-Деменск Спас-Клепики Спасск Спасск-Дальний Спасск-Рязанский Среднеколымск Среднеуральск Сретенск Ставрополь Старая Купавна Старая Русса Старица Стародуб Старый Крым Старый Оскол Стерлитамак Стрежевой Строитель Струнино Ступино Суворов Судак Суджа Судогда Суздаль Суоярви Сураж Сургут Суровикино Сурск Сусуман Сухиничи Сухой Лог Сызрань Сыктывкар Сысерть Сычёвка Сясьстрой

«Казан артында совет чорында туйда каз да, чәкчәк тә юк иде»

0 149
«Казан артында совет чорында туйда каз да, чәкчәк тә юк иде»

Каз, чәкчәк

Казанда, Казан артында совет чорында туйда каз да, чәкчәк тә юк иде. Каз кибеттә дә сатылмады. Ә чәкчәк кулинария йортларында эре итеп ясала иде. Хәзер исә Бохара кәләвәсе чәкчәк итеп сатыла. Элегрәк аны да туйларда күрми идем.

Аяк, муен, эчлеге салынган ярмалы каз бәлеше булды, тик туйда түгел. Казлар аз булган, һәм алар түшкәсе белән кышкы суыкта шәһәрдәге туганнарга, балаларга «очкан». Озак юлга тозланганы, каклаганы чыккан. Каз итен ашау июньдә тәмам бетә иде: соңгы каклаган телемнәрне бик бай яки бәхетле кеше Сабан туенда каба иде. Ә Казан халкының күбесе каклаган казны кабып та карамаган. Кайберсе заманча ысланганын гына татыган. Дуңгыз итен ашап караган, тик каз итен, гомумән, татып карамаган кеше күп. Каз ите тартып-сузып июньдә бетә, ә туйлар августта гына була иде. Ул вакытта каз суелмый бит, сарык булып, суелса гына инде. Белешә башласам, «Туйда казлар була иде», – дип әйткән кешеләрнең туе да булмаган хәтта. 15-10 ел элек булган казларны, муллыкны кеше 55 ел элек булган дип санап утыра. Тулай торакта тозлы кәбестә белән «закусить» иткәннәрен онытканнар.

Бавырсак

Әлмәт ягында туйга бавырсак китерү гадәте бар. Бу гадәт 70нче елларда да очраган. Нефтьчеләр акча алып эшли башлагач, ул аеруча киң җәелгән. Тик баллы бавырсак Камадан алып Уфага, Самарага, Оренбургка кадәр яшәүче типтәрдә, мишәрдә генә бар иде. Элек аның туе – җыелып аракы эчү иде кебек, нинди чәкчәк кайгысы? Бавырсак юк иде, дип әйтсәм, Арча, Балтач, Кукмара миңа: «Бар иде бездә!» – диячәк. Белмиләр, онытканнар. Бездә 80нче елларда Юныс Әхмәтҗанов китабы буенча, чәй йортлары, ачы камырдан күпертеп, шарчык бавырсаклар ясый иде. Аны кайнап торган майда пешерделәр. Ә безнең йортта исә әби, табага салып, төче камырдан курабье сыманрак коры бавырсак ясый иде. Күп ризыкны кеше әбисе яки әнисе ничек пешергән, шунысын гына дөрес итеп кабул итә.

Итле бәлеш

Казан артында итле-бәрәңгеле бәлеш тә юк иде. Ул бит Чулман арты ягыныкы. 90нчы елларда уртак мәдәният формалаша башлады, телевизордан карап, газетадан укып кына Казан артында ит бәлеше даими барлыкка килде. Мин Балтачта андый бәлешне 1993 елда гына ашадым. «Ник бу өчпочмакны зур һәм түгәрәк итеп ясаганнар инде болар», – дип. Азнакайдан өйрәнеп кайткан бер хатын безнең якта пешерде.

Бәлки, пешерелмәүнең бер сәбәбе – 90нчы елларга кадәр ите дә булмагандыр. Бер сыер да дүрт сарыктан әллә ни артмады. Печән – дефицит, фураж юк иде. Безнең Балтач районы Сасна авылында өчпочмагы да «пачутта» түгел иде. Тәкә, бөккән дип аталган эчлекле «пирожкилар» булды.

Дөгеле бәлеш, гөбәдия

Ит яки бәрәңге тансык түгел. Ә менә дөге Татарстанда үсми, коры җимеш тә юк. Шуңа күрә бездә, затлы ризык дип, шулар салынган бәлеш таралган иде. Аннары, 80нче елларда, Казаннан гөбәдия таралды. Ә Казанның югары көнкүреш мәдәнияте – бохара, фарсы мәдәнияте. Ул дөгеле, баллы, җимешле. Дөньядагы иң затлы пылау – «Шах пылавы» дип атала. Камыр белән капланыла һәм эчендә – дөге, җимешләр.

Менә шуның җирле варианты – Казан артындагы җимешле-дөгеле бәлеш, шәһәрләшкән варианты – гөбәдия. Чувашстанда җимешле-дөгеле, чикләвекле варианты бар. Кукмарада – әле борай бәлеше бар, Буа һәм Чүпрәледә – карабодайлы бәлеш һаман да очрый. Каманың аръягында, әйткәнемчә, итле бәлеш.

Казылык

Әле менә данлыклы «казы» казылык (колбаса) бар. Элек Казан ягында кәгазь белән соядан торган гадәти «доктор» казылыгы да талонга иде бит. Ат итен генә ашаучы бай авыл Шыгырдан бар. Хәтта аларда да киптерелгән ат колбасасы юк иде. 2000нче елларда Түбән Новгород ягыннан китереп сата башладылар. Аннары Пенза сәүдәгәрләре кушылды. Элек алар казылыкны Мәскәүгә, үз якташларына гына ташый иде. Беренчедән – кыйммәт, икенчедән, үз ризыклары. Госманлы, кавказлы бастурма кебек ясала, озак саклана.

Казы ат итеннән какланып ясала. Казан байый башлагач, казы кәрваннары бу якка таба кузгалды. Соңрак пешереп ашый торган, кипмәгән ат казылыгы да пәйдә булды. Анысы башкорт-казах ягыннан килде. Элек ат итен күреп тә карамаган, ярлы авылларда туып үскән кешеләр ике төрле казылыкны да, гомер буе ашаган кебек итеп, хәзер сыпырта. Ә бит нибары 20 ел элек кенә Казан ягы ат казылыгының ни икәнен дә белми иде. Хәзер аны үзе җитештерә: киптергәнен дә, пешерә торганын да.

Пәрәмәч түгел, пИрәмәч

Пәрәмәчне татар ризыгы дип нык рекламаладылар инде. Безнең Балтач районы Сасна авылында «пәрәмәч» юк, бездә «пИрәмәч» кенә бар иде. Һәм ул – шәңгә! Бәрәңгеле, эремчекле «ватрушка» формасында. «Пирәмәч» дигән сүзне хәзер оныттылар инде. «Бездә гомер буе пәрәмәч иде», – дип җибәрәләр. Хәтер бик кыска.

Өлеш, корт

Без үскәндә өлеш юк иде. Аны Казанда күрдем: итле, бәрәңгеле мини-бәлеш. Ә Уфада исә өлеш – тәлинкәгә салынган итле бәрәңге. Һәр якта үз ризыгы, үз исеме бар. Менә корт та аерыла. Чувашстанда кайбер авылларда ул – шикәрләп кайнатылган кызыл пудинг. Казан ягында – кызартканчы кайнатылган эремчек. Күбесе аны киптерә. Кайбер кеше он итеп тарттыра да. Ә башкорт ягында ул – йомры шарчык итеп әвәләнгән әче эремчек. Шуны майлы ашка катык урынына салып ашыйлар. Чиләбедә ачы катыкны «корт» диюче авыллар бар. Аскарак төшсәк, казах ягында йомарлап киптергән эремчекне «корт» диләр.

Пилмән, мантый

Пилмәнгә килгәндә, бер версия буенча – Кытай һәм Себер татарлары, икенче версия буенча, угро-финнар ризыгы ул. Ул 80нче елларда модага керде. Ә мантый – уйгыр ризыгы, 90нчы елларда. 1985 елдан соң күбрәк мал тоту мөмкинлеге барлыкка килде, ит булды, шуннан мантый кереп китте. Ә өчпочмакны әле дә пешерми торган авыллар бар – алар Чувашиядә.

«Ыступай чумары»

«Ыступай чумары» дигән гыйбарә бар. «Ыступай» – күпкөнлек туйдагы бер аш табыны исеме. Ул Казан ягында юк иде. Аның каравы, бездә умач яки чумар ашы пешерәләр иде. Төче камырдан – умач, әче камырдан һәм борчак салып – чумар. Чумар башка якларда башкача ясала. Безнең Балтач ягында хәзер нәзек токмач урынына элеккеге шакмаклы токмач кире кайтты. Аны бер кунак: «Бу бишбармак мәллә?» – дип ашады.

Кухняга тагын нинди ризык килер?

90нчы елларда Ташкент ягыннан халык ишелеп кайткан иде, алар белән Бохара кәләвәсе – чәкчәк табын яулады. Ташкент туйларында сакланган бит вак чәкчәк, алар рәхәт яшәгәнгә шулай булган. Үзбәк, таҗик, азәрбайҗаннар белән шашлык, пылау килде һәм нормага әйләнә язды. Төрекләр шаурма-дөнәр китерде. Казан арты аларны тиз генә эләктереп алды, пешерә башлады.

 

Фото: © freepik.com

Заманча милли аш-су, тел һәм мәдәниятне пропагандалау, татарча шоу-бизнес – башта көньяк-көнчыгыштан, Кама аръягыннан, типтәрләрдән килеп чыкты. Салават Фәтхетдинов, Хәния Фәрхи армиясе – Башкортстаннан, Чаллыдан 95нче елларда килде. Җырга ияреп, итле бәлеш, бавырсаклары да килде.

Аннары, 2010да көньяк-көнбатыш халкы – мишәрләр үз мәдәниятен Казанда теркәде. Бу – башта ризыкта, аннары музыкада күренә башлады. Башта өстәлне казы, ат ите яулады. Аннары сәхнәне Фирдүс Тямаев, Илсөя Бәдретдинова, Иркә үз кулына алды.

Кухняда яңа агым туармы? Белмим. Тик ул Казан артыннан булмаячак, дип уйлыйм. Чөнки кухня модасы, музыка кебек үк, йә көньяктан – дәртле Италиядән, йә көнчыгыштан – Кытай белән Ираннан килә бит. Массалы ризыклар яки опера модасы да Швеция яки Даниядән килми. Безнең татарда да җыр һәм кухня модасы төньяк холыклы, салкын канлы Казан арты халкыннан килер, дип уйламыйм. Гәрчә ризыклары бик тәмле һәм файдалы булса да.

«Пилмән дә электән татар ризыгы булган»

Дамира Хәмидуллина, Казан Халыкара сервис колледжының азык-төлек технологияләре фәне педагогы:

 

Фото: © Дамира Хәмидуллинаның шәхси архивыннан

– Карл Фукс (1776-1846) үзенең хезмәтләрендә Казан турында истәлекләрен яза. Аның «Карл Фукс о Казани, Казанском крае» дигән басмасында галим биредә яшәгән елларда ук халыкның кунакчыллыгы, пилмән, кыздырылган ит һәм балык, 6 төрле пирог, иттән пирожки, юка, катык, кура җиләгеннән әзерләнгән как белән сыйлаулары, озаклап 3-4 чынаяк чәй эчүләре турында укырга мөмкин. Шуңа нигезләнеп, без пилмәнне дә электән үк булган татар ризыгы, дип әйтә алабыздыр. Ә итле пирожкиның бераз формасы үзгәреп, соңга таба ул пәрәмәчкә әйләнгән.

Кытай, Төркия, Сирия дә татар кухнясына тәэсир иткән. Ул яклардан безгә дөге, лимон, караҗимеш, инжир, өрек кертелгән. Шуннан соң бай Казан татарлары гөбәдия пешерергә өйрәнгән. Татарча азу, татарча ит пешерә башлаулары исә бөтен Көнбатыш Европага йогынты ясаган.

Ә казылыкның тамырлары болгар кухнясыннан икәне билгеле, ул катгый ислам кануннары нигезендә әзерләнгән. Түбән Новгород татарлары аны «казы» дип тә атый. Тарихтан укып беләбез, татарлар күпчелек ат, сарык һәм сыер ите белән тукланган. Каз яки үрдәкне каклаганнар, итне, тозланган килеш, мичкәләрдә һәм кар базларында саклаганнар.




Великий Новгород

«Играйте в футбол»: Константин Зырянов поздравил с победой футболистов из Выборга и Кингисеппа в этапе благотворительного турнира


Все города России от А до Я

Загрузка...

Moscow.media

Читайте также

В тренде на этой неделе

Умер пермский художник, нарисовавший президента Путина с мячом

Чемпионат по зимнему плаванию пройдет в Пскове

«Играйте в футбол»: Константин Зырянов поздравил с победой футболистов из Выборга и Кингисеппа в этапе благотворительного турнира

Тариф – Концертный Тур. Организация концертного тура.

Новости Великого Новгорода

Спортсмены псковского УФСИН провели товарищеский матч по футзалу с коллегами в Новгороде

В Детском музейном центре в Великом Новгороде откроется выставка «Москва не сразу строилась»

Тариф – Концертный Тур. Организация концертного тура.

Движение в сторону Москвы перекрыто на трассе М-11 в Новгородской области


Общественный совет такси: мигрантам запретят работать в перевозках на территории РФ

Госдума рассмотрит приоритетно все ранее отвергнутые предложения по мигрантам

Главным врачом Пестовской центральной районной больницы назначили Алексея Тарасова

Новгородская художественная гимнастика подтвердила свой уровень в Ярославле


Умер пермский художник, нарисовавший президента Путина с мячом

Ход паводка на Волхове пока превышает средние многолетние показатели

Главным врачом Пестовской центральной районной больницы назначили Алексея Тарасова

Рязанский губернатор Малков анонсировал открытие асфальтобетонных заводов


Губернатор Новгородской области Андрей Никитин
Москва

Собянин рассказал о строительстве станции «Корниловская» Троицкой линии метро


Частные объявления в Великом Новгороде



Загрузка...
Персональные новости
Рэпер ST

Рэпер ST признался, что не смог написать песню о трагедии в "Крокусе"



Новости последнего часа со всей страны в непрерывном режиме 24/7 — здесь и сейчас с возможностью самостоятельной быстрой публикации интересных "живых" материалов из Вашего города и региона. Все новости, как они есть — честно, оперативно, без купюр.




Великий Новгород на Russian.city


News-Life — паблик новостей в календарном формате на основе технологичной новостной информационно-поисковой системы с элементами искусственного интеллекта, тематического отбора и возможностью мгновенной публикации авторского контента в режиме Free Public. News-Life — ваши новости сегодня и сейчас. Опубликовать свою новость в любом городе и регионе можно мгновенно — здесь.


© News-Life — оперативные новости с мест событий по всей России (ежеминутное обновление, авторский контент, мгновенная публикация) с архивом и поиском по городам и регионам при помощи современных инженерных решений и алгоритмов от NL, с использованием технологических элементов самообучающегося "искусственного интеллекта" при информационной ресурсной поддержке международной веб-группы 123ru.net в партнёрстве с сайтом SportsWeek.org и проектами: "Love", News24, "My Love", Ru24.pro, Russia24.pro и др.

Композитор, певец Юрий Лоза: «В обществе перестали пестовать авторитет интеллектуального труда»

Рэпер Тимати: целостность России расколоть не удастся никогда и никому

На ЧЭРЗ приступили к реорганизации производственной площадки

Джиган откровенно рассказал, почему начал худеть, и раскрыл свой максимальный вес


Александрова обыграла первую ракетку мира на турнире WTA

Россиянка Александрова обыграла первую ракетку мира Свентек

Медведев прошёл в третий круг турнира ATP в Майами

Рыбакина о том, что не играла в Индиан-Уэллс из-за болезни: «К сожалению, восстановление заняло много времени»


Top 10 Emmanuelle Seigner Movies

The 10 Intense New Action Movies on Netflix That Left Me on the Edge of My Seat!

I was diagnosed with cancer aged 39… you are never too rich, too famous or too young, says Dr Philippa Kaye

Top 10 Love Affair Movies of the 2000s and 2010s